حجت‌الاسلام والمسلمین علی مصباح یزدی؛ استاد و عضو هیئت امنای مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) ۲۳ مهرماه در نشست علمی «متفکران انقلاب اسلامی و الهیات کاربردی» با موضوع علامه مصباح یزدی و الهیات کاربردی با بیان اینکه گاهی الهیات در معنای عام یعنی متافیزیک و گاهی به معنای خاص یعنی خداشناسی تعریف می‌شود، گفت: برخی مواقع این الهیات به هر دو معناست مانند تقسیم‌بندی که ارسطو ارائه کرده است.

وی افزود: وقتی ما صحبت از الهیات کاربردی داریم هیچکدام از این معانی مدنظر نیست زیرا مرتبط با عمل است ولی این اصطلاحات مرتبط با حکمت نظری است؛ اصطلاح الهیات کاربردی هم ترجمه از غرب است که باز کاربردهای متفاوتی دارد. برخی منظورشان تاملات نظری در مورد مناسک دینی است یعنی مثلا اگر حج را تحلیل کنیم که چرا واجب شده است و چه شرایطی دارد الهیات کاربردی خواهد بود.

مصباح یزدی ادامه داد: گاهی هم دستورالعمل‌هایی در مورد مناسک دینی است یعنی یک روحانی در تبلیغ دین چه کارهایی باید بکند. هیچ‌کدام از این معانی منظور الهیات کاربردی در بحث ما نیست بلکه معنای مدنظر کشف و استنباط نظریاتی است که به منظور سامان‌بخشی به رفتارها و روابط انسانی براساس آموزه‌های دینی ایجاد می‌شود.

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: گاهی ما رفتارهای خاصی را براساس آموزه‌های دینی تنظیم کرده و حکم آن را مشخص می‌کنیم یعنی در مقام مصلح اجتماعی قصد داریم رفتارهای فردی و اجتماعی را تنظیم کنیم؛ در سطح دیگری قصد داریم گزاره‌های کاربردی دین را استخراج و تنظیم کنیم و در سطح بالاتر قصد داریم نظریه را در بعدی از ساحات فردی و اجتماعی از دین استخراج کنیم.

وی ادامه داد: درست است که دستورالعمل‌هایی در مورد نوع رفتار با افراد خانواده داریم از جمله اینکه فرزند باید به والدین احترام بگذارد و والدین باید نسبت به فرزندان ترحم داشته باشند؛ ولی اگر بتوانیم یک نظریه استخراج کنیم مثلا در مورد نظام خانواده، نظریه بدهیم وارد سطح بالاتری شده‌ایم و البته سطح بالاتر دیگر این است که مجموعه رفتارهای انسانی بر اساس مبانی دینی توضیح داده شود.

اسلام در همه ساحات زندگی سخن دارد

استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه نظام جامعی باید برای رفتارهای فردی و اجتماعی از دین استنباط شود که مقدماتی دارد، گفت: اول اینکه بپذیریم اسلام در مورد همه روابط اجتماعی حرف دارد و این در حقیقت، رد سکولاریسم و بی‌ربطی دنیا به آخرت است بنابراین پیش فرض ما این است که اسلام به همه نیازها پاسخ می‌دهد.

مصباح یزدی اظهار کرد: دوم اینکه وحدت اندام‌وار بین دستورالعمل‌های دینی وجود دارد و می‌توان روابط بین اجزای مختلف جامعه را براساس مناسبات دینی نشان دهیم که طبق فرمایش علامه طباطبایی، توحید جامع همه آموزه‌های اسلامی است.

وی افزود: نکته دیگر در اینکه بخواهیم الهیات کاربردی را از مبانی اسلامی استخراج کنیم این است که رابطه منطقی و قابل دفاع بین نظر و عمل را اثبات کنیم؛ این نگاه سیستمی و وحدت‌بخش به آموزه‌های نظری و عملی نیازمند تبیین رابطه بین این دو بخش است یعنی اگر ما معتقد به توحید باشیم چه تاثیری براینکه باید راستگو باشیم خواهد  گذاشت. آیا لازمه راستگویی، پذیرش توحید است یا بدون آن هم می‌توان راستگویی را قبول کرد.

رابطه ارزش‌ها با اهداف در نظر علامه مصباح یزدی

وی افزود: این رابطه در بین علمای اخلاق واضح نیست؛ ایشان تاثیرات مهمی در جامعه اسلامی داشته‌اند ولی اینکه اخلاق از چه مبانی دینی گرفته شده است چندان مورد توجه آنان نبوده است. در الهیات کاربردی علامه مصباح یزدی، ایشان رابطه ضرورت بالقیاس بین حقایق و ارزش‌ها را مطرح می‌کنند یعنی برای تشخیص ارزش یک کار باید رابطه آن را با عقاید و هدف نهایی زندگی انسان مشخص کنیم.

استاد حوزه بیان کرد: اگر بتوانیم رابطه هر رفتار و نظام رفتاری را با مجموعه مبانی نظری اعم از خداشناسی، دین‌شناسی، معرفت‌شناسی و ارزش‌شناسی مشخص کنیم (که از طریق عقل و نقل قابل اثبات است) در این صورت ارزش یک کار و مثبت و منفی‌بودن آن روشن خواهد شد و چون ارزش‌ها مبتنی بر حقایق است و با حقیقت انسان سر و کار دارد حقانیت ارزش‌های اسلامی هم همینطور اثبات خواهد شد.

مصباح یزدی با بیان اینکه این مسئله در همه روابط و رفتارهای انسانی اختیاری قابل اجراست و می‌تواند مجموعه منسجمی از آموزه‌های کاربردی را در اختیار ما قرار دهد که می‌توان آن را به اسلام نسبت داد، گفت: لذا ایشان بر مبانی تأکید دارند و اینکه برای استخراج نظریه اسلام باید از مبانی خداشناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی دین شروع کرده و پله پله به جریی‌ترین رفتارها بپردازیم.

وی در پایان تصریح کرد: ایشان از فلسفه عام شروع کرده و سعی کردند از فلسفه مضاف به نظامات فکری وارد شده و نظریاتی استخراج کرده و در قالب نظریه تکلیف تک‌تک رفتارها را مشخص می‌کنند.